Σύγγραμμα περιοδικόν εις χρήσιν όλου του κόσμου. Ερμούπολη, Ιούλ. 1847 - Νοέ. 1848, αρ. τχ. 1-18 / Κωνσταντινούπολη, Ιαν. 1849, αρ. τχ. 19. Εκδότης-διευθυντής: Ιάκωβος Γ. Πιτζιπιός (1802-1869). Άλλος υπότιτλος: Σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμενον κατά μήνα (1848-1849). Μηνιαία εικονογραφημένο, αρχικά δεκαέξι και αργότερα είκοσι τεσσάρων σελίδων ανά τχ., σε δίστηλο με διπλή διαχωριστική γραμμή στη μέση. Η κυκλοφορία του διακόπηκε (Δεκ. 1847 - Ιούλ. 1848), ενώ και πριν τη μεταφορά του στην Κωνσταντινούπολη τον Ιαν. 1849 σημειώθηκε διακοπή ενός μηνός. Προπληρωτέα ετήσια συνδρομή: 10 δρχ. Από τον τ. Β’ (Ιούλ. 1848 - Νοέ. 1848) η κλίμακα των συνδρομών προσδιορίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια, ανάλογα με τη χώρα αποστολής (Ρωσία, Μολδοβλαχία, λοιπά μέρη της Ευρώπης και Τουρκίας). Τυπωνόταν αρχικά στο Τυπογραφείο του Γ. Μελισταγούς, και όταν μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη στο Τυπογραφείο του 1. Λαζαρίδου.
Εντάσσεται στην ομάδα εκείνη των περιοδικών που με πρόδρομο την Αποθήκη των ωφελίμων γνώσεων (Σμύρνη, 1837-1844) είχαν ως στόχο τη διδαχή και ηθική διαπαιδαγώγηση των αναγνωστών τους. Η καινοτομία της συνίσταται στην προσθήκη της έννοιας του «τερπνού», ως απαραίτητο συμπλήρωμα στην αναγκαία «ωφέλεια». Στις προγραμματικές δηλώσεις ο Ιάκωβος Γ. Πιτζιπιός εστιάζει το ενδιαφέρον του αφενός στην αναγκαιότητα για διδασκαλία και παροχή ηθικής τροφής σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη μερίδα της κοινωνίας και αφετέρου στην καταγραφή των θεματικών ενοτήτων που θα εξυπηρετούσαν τους στόχους αυτούς. Βασικό στοιχείο στη σύνδεση κάθε τεύχους αποτελεί η ποικιλία της ύλης, προκειμένου ο «αναγνώστης να μην απαυδά» από τη μονότονη ανάγνωση ομοιογενών άρθρων. Ιστορικές διηγήσεις, ηθικά διηγήματα, βιογραφίες ενδόξων ανδρών, περιγραφές ζώων, φυτών και μεταλλευμάτων, περιηγητικά κείμενα, περιγραφές τόπων και μνημείων καθώς και άρθρα εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, εμπορικές ανταποκρίσεις και οικονομικά νέα, φιλολογικές μελέτες, ηθικά αποφθέγματα, μύθοι και γνωμικά συνιστούν την ύλη της. Ο κατάλογος των είκοσι τριών «συγγραφέων», που δημοσιεύεται στην αρχή του δεύτερου έτους πιστοποιεί ακριβώς την ευρύτητα των περιεχομένων της. Κατά κύριο λόγο απαρτίζεται από καθηγητές διάφορων κλάδων του Οθώνειου Πανεπιστημίου της Αθήνας και στελέχη της κρατικής μηχανής (έφοροι, γερουσιαστής, σύμβουλοι, αρχίατρος κ.ά.). Ανάμεσα τους συγκαταλέγονται ορισμένα από τα γνωστότερα ονόματα της εποχής όπως οι Κωνσταντίνος Ασώπιος, Νεόφυτος Βάμβας, Γεώργιος Αινιάν, Γεώργιος Γεννάδιος, Ιωάννης Κοκκώνης, Κωνσταντίνος Κοντογόνης, Κυριάκος Πιτακής, Μιχαήλ Ποτλής, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής και Γεώργιος Ράλλης. Εξάλλου, ο «γενικός διευθυντής και εκδότης» Ιάκωβος Πιτζιπιός από τον Απρίλιο 1848 (αρ. τχ. 10) αρχίζει να δημοσιεύει σε παράρτημα το, εν τέλει, ημιτελές μυθιστόρημά του με τίτλο Ο πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος.
Η υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό πρέπει να στάθηκε ιδιαίτερα θετική, σύμφωνα με τον απολογισμό που επιχειρεί ο Ι. Πιτζιπιός στην αρχή του δεύτερου τόμου, ευχαριστώντας όλους όσοι τον συνέδραμαν και σημειώνοντας το γεγονός της «επανατύπωσης» των πρώτων εξαντλημένων φύλλων. Οι προσπάθειες του Πιτζιπιού για μεγαλύτερη διάδοση αλλά και καταξίωση του περιοδικού του αντανακλώνται σε μια σειρά από εγκυκλίους του «υπουργείου εκκλησιαστικών και της δημόσιας εκπαιδεύσεως» (προς τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων για την προώθηση του περιοδικού), του υπουργείου των Εσωτερικών (προς τους νομάρχες και έπαρχους) και τέλος του υπουργείου των Εξωτερικών (προς τους προξένους συστήνοντας την ως κοινωφελές σύγγραμμα, «αληθώς τερπνόν και ωφέλιμον»).
ΚΩΣΤΗΣ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΣ, Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου, 1784-1974, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2008
